"Er komt toch een derde wereldoorlog?", vraagt mijn zoon. Een vraag waar ik tien jaar geleden hartelijk om zou hebben gelachen. Maar niet anno 2025, want doemdenken ligt op de loer. We leven in een tijd waarin veranderingen sneller gaan dan ooit. Geopolitieke spanningen, technologische doorbraken en klimaatverandering maken de toekomst onzeker. Dat kan overweldigend voelen.
Vorig jaar lanceerde SIRE de campagne “Vind je lichtpuntje en durf te hopen”. Maar ik vroeg me gelijk af: is durven hopen genoeg? Is er niet meer nodig om met de zekerheid van onzekerheid om te kunnen gaan? Hoe geven we twijfel en ongemak meer ruimte in een wereld die tot voor kort maakbaar leek? En hoe zetten we hoop om in handelingsperspectief? Professionele toekomstdenkers maken gebruik van een aantal tools en denkoefeningen die ik graag met jullie deel.
Chaos als katalysator
Onzekerheid en chaos worden vaak gezien als ontwrichtend, maar ze kunnen ook een motor zijn voor transitie. Oude structuren komen onder druk te staan, waardoor er ruimte ontstaat voor iets nieuws. Transitie-expert Jan Rotmans spreekt over een ‘kantelpunt’: een fase waarin bestaande systemen wankelen en verandering onvermijdelijk is. In plaats van vast te houden aan het verleden, kunnen we deze momenten gebruiken om vooruit te kijken en actief bij te dragen aan de transitie. Chaos is niet alleen een teken van instabiliteit, maar ook van beweging.
Deze overgangsfase tussen het oude en nieuwe wordt in de antropologie ook wel 'liminaliteit' genoemd. Antropoloog Daniëlle Braun geeft duiding aan dit fenomeen in een YouTube filmpje.
Put hoop uit de onderstroom
De grote verhalen over crisis en instabiliteit domineren vaak het nieuws. Maar onder de oppervlakte gebeurt er iets anders: vernieuwers, pioniers en samenwerkingsinitiatieven werken aan toekomstbestendige oplossingen. Als toekomstdenker en trendwatcher richt ik me niet alleen op wat misgaat, maar vooral op deze hoopvolle onderstroom. Juist daar liggen de contouren van een nieuwe wereld. Door oog te hebben voor deze positieve bewegingen, krijgen we niet alleen perspectief, maar ook handelingsruimte. Verandering begint vaak klein – totdat het een kantelpunt bereikt en het nieuwe normaal wordt. Als je een dosis positiviteit binnen je team kunt gebruiken, is het verzamelen van deze hoopvolle signalen een fijne oefening en een bron van inspiratie.
Zoom uit en ontdek patronen
Het nieuws van de dag kan ons het gevoel geven dat de wereld in brand staat. Maar wie uitzoomt, ziet een ander beeld. Historische trends laten zien dat de mensheid voortdurend vooruitgang boekt, ondanks crises en tegenslagen. Hannah Ritchie, auteur van Not the End of the World, benadrukt hoe belangrijk het is om naar de lange lijnen van ontwikkeling te kijken. Data over volksgezondheid, duurzaamheid en technologie laten zien dat we, ondanks uitdagingen, grote sprongen vooruit maken. Door afstand te nemen van de dagelijkse ruis, kunnen we beter begrijpen waar we echt naartoe bewegen.
Denk in scenario’s
We kunnen de toekomst niet voorspellen, maar we kunnen ons er wél op voorbereiden. Scenario-denken helpt ons om meerdere mogelijke toekomsten te verkennen en flexibel te blijven. In plaats van vast te houden aan één enkel toekomstbeeld, ontwikkelen we verschillende scenario’s en bouwen we wendbaarheid op. Dit maakt ons minder kwetsbaar voor verrassingen en stelt ons in staat om actief richting te geven aan verandering. Maar het zorgt er ook voor verbeeldingskracht en denkruimte en dat geeft weer hoop én handelingsperspectief.
Leid op voor onzekerheid
Om te kunnen floreren in een snel veranderende wereld, moeten we anders leren denken. Het onderwijs en organisaties zijn vaak gericht op zekerheid en vaste kennis, terwijl de toekomst juist vraagt om aanpassingsvermogen, kritisch denken en creativiteit. We moeten leren omgaan met ambiguïteit en ons comfortabel voelen bij het onbekende. Door mensen op te leiden in toekomstdenken, maken we hen veerkrachtiger en beter voorbereid op meerdere mogelijke toekomsten. Of nog beter: we leren hoe we kunnen werken aan een wénselijke toekomst. Een mooi voorbeeld hiervan is de Nationale Toekomstcursus, die mensen helpt om toekomstvaardigheden te ontwikkelen en actief bij te dragen aan een positieve verandering.
Door chaos te zien als een kans, de onderstroom te herkennen, uit te zoomen, scenario’s te verkennen en ons voor te bereiden meerdere toekomsten, krijgen we (een beetje) grip op de toekomst. Dus laten we voortaan het onzekere voor het zekere nemen. "Ik denk dat de kans heel klein is", zei ik tegen mijn zoon, "maar zeker weten doe ik het niet".
Keynote of workshop toekomstdenken?
FutureMap geeft keynotes en workshops over toekomstdenken. In turbulente tijden geeft dit hoop, inspiratie en handelingsperspectief tijdens een congres of heidag.
Check hier de mogelijkheden!
Comments